وال پست‌ها اجزای خاصی هستند که جهت نگه‌داری و حفظ ایمنی یک دیوار استفاده می‌شوند. برای این‌که بتوان امنیت یک دیوار را در زمان وقوع زلزله تأمین کرد، از وال پست استفاده می‌شود. در حقیقت می‌توان گفت که وال پست‌ها، المان‌هایی غیرسازه‌ای و غیر باربر هستند که بخشی از یک دیوار یا پارتیشن را شکل می‌دهند.
این عنصر به منظور افزایش عملکرد یک دیوار در مقابل زلزله، فشارهای جانبی، و کاهش تخریب‌های ناشی از استفاده از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاید این سؤال به ذهن شما خطور کند که چرا وال پست اجرا می‌شود؟ یا این‌که به چه دلیل این سیستم را باید در سازه‌های بتنی و فولادی اجرا کرد؟ ما را تا انتهای این مقاله همراهی کنید تا به این سؤالات پاسخ دهیم.
اهمیت استفاده از وال پست
اجرای وال پست در بنا‌‌های شهری در ایران، پیشینه زیادی ندارد و می‌توان گفت که به یک دهه اخیر محدود می‌شود. با این‌حال در بسیاری از ساختمان‌هایی که در شهرها ساخته می‌شود، همچنان اجرای وال پست مشاهده نمی‌شود. در برخی موارد نیز محاسبه و پیاده‌سازی آن همراه با نواقص فنی اساسی همراه است. وظیفه اصلی وال پست، منتقل‌کردن نیروهای ناشی از عوامل محیطی مانند باد، طوفان و زلزله از دیوارهای داخلی ساختمان به پایه اصلی است. در واقع این انتقال نیرو از تخریب دیوارها و در نتیجه صدمه دیدن ساختمان پیشگیری می‌کند. شکل ظاهری این المان غیرسازه‌ای مثل ستون یا تیرچه ساختمان است.
عملکرد وال پست به نحوی است که فریم‌های یک سازه در بخش‌های انتهایی آن، به یکدیگر متصل می‌شوند. به‌این‌ترتیب هر قاب و المان های سازه ای، روی پایه اصلی ساختمان قرار خواهند گرفت. زلزله‌های اتفاق افتاده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که حتی در مواقعی که یک بنا پایدار بماند، عملکرد کلی آن زیر سؤال خواهد رفت. این عملکرد نامناسب، آسیب‌های اقتصادی و جانی جبران‌ناپذیری را با خود به همراه داشته است. چون که سختی بین قاب‌ها تأثیری مستقیمی بر استحکام سازه دارد. به همین دلیل می‌توان اهمیت استفاده از وال پست را متوجه شد. وال پست، یک سازه قابل تولید از فلز یا بتن است که به شکل پروفیل نبشی، ناودانی یا قوطی ساخته می‌شود و در فواصل و طول‌های مشخص در دیواره‌ها نصب می‌شود؛ نقش مهمی همانند یک تیر یا ستون در عملکرد یکپارچه دیوارها دارد.
اهمیت مهار لرزهای مناسب جان پناه ساختمان بعد از زلزله سال 1396 کرمانشاه
زلزله کرمانشاه، یکی از حوادث تلخ برای همه مردم بود. در این حادثه تعدادی از ساختمان‌های جدید تخریب شدند و بسیاری از هم‌وطنان نیز زیر آوار گرفتار شدند. بخشی از خسارات این زمین‌لرزه قابل‌درک بود. این در حالی است که المان‌های غیرسازه‌ای مانند برخی دیوارها و جان‌پناه‌ها، نخستین بخش‌های ساختمان بودند که تخریب شدند.
مهم‌ترین هدف از اجرای وال پست در انواع ساختمان‌ها، پیشگیری از تخریب دیوارها در زمان وقوع زمین‌لرزه است. بدین ترتیب با پیاده‌سازی صحیح آن می‌توان از خسارات جانی و مالی جلوگیری کرد. مبحث مهم دیگر این است که در زمان وقوع زمین‌لرزه، ممکن است در دیوارهای نما ترک به وجود آید. درصورتی‌که وال پست اجرا شود، این دیوارها تخریب نمی‌شوند و فقط کمی ترک روی آن‌ها باقی می‌ماند.
همان گونه که عنوان شد، جان‌پناه یک بخش غیرسازه‌ای ساختمان است. اگر جان‌پناه با وال پست مهار نشود، در اثر یک زلزله کوچک نیز تخریب می‌شود. درصورتی‌که وال پست جان‌پناه اجرا نشود، مجدداً خساراتی مانند زلزله کرمانشاه به مردم تحمیل می‌شود. وال پست می‌تواند طول آزاد یک دیوار را کاهش دهد و امکان جابه‌جایی جانبی آن را فراهم کند. به این شکل، عملکرد دیوارها در برابر فشارهای ناشی از زلزله بهبود پیدا می‌کند.
جان پناه ساختمان چیست؟
به زبان ساده، جان پناه دیواری کوتاه است و در اطراف لبه سقف یا ایوان یک ساختمان ساخته می‌شود. نرده و دست‌انداز مترادف عبارت جان پناه هستند. طراحی و اجرای جان پناه، یکی از مهم‌ترین قسمت‌های ساخته شده در تمامی سازه‌ها است.
جان پناه مناسب علاوه بر ارتقا امنیت ساختمان، می‌تواند نمای آن‌ها را نیز زیباتر کند. برای طراحی این‌گونه اجزا، می‌توان از طرح‌ها، اشکال، ابعاد و رنگ‌های مختلفی استفاده نمود. در زمانی که یک سقف می‌خواهد ایجاد شود، می‌توان به‌راحتی آن را توسط دیوارهای پیوسته و سرپناه تشکیل داد. همچنین این المان می‌تواند به شکل عمودی و در قالب سازه‌هایی مثل دیوارهای شهر ایجاد شود. یک جان پناه بايد در برابر نيروهاى جانبى مانند باد دوام داشته باشد. البته یک جان پناه وظیفه دارد که از جان ساکنان نیز محافظت کند. اگر این المان مطابق با مفاد استاندارد اجرا نشود، خسارات مالی و جانی غیر قابل جبرانی را به وجود می‌آورد.
آشنایی با انواع جان پناه در ساختمان
جان پناه در انواع مختلف و باتوجه‌به نیاز و نوع طراحی اجرا می‌شود. در ادامه به معرفی و بررسی انواع جان پناه و کاربردهای آن‌ها پرداخته می‌شود:
-
جان پناه سوراخ‌دار
جان پناه سوراخ دار یک نوع نمای معماری با سوراخ‌هایی است که در حاشیه سقف نصب می‌شود. این نما به مدیریت حرارت و رطوبت کمک می‌کند، سقف را از آب باران و عوامل جوی محافظت می‌کند، و به زیبایی ساختمان افزوده می‌شود.
-
جان پناه شیب‌دار
این‌گونه جان پناه‌ها یک شیب سطحی دارند و جهت دفع آب‌هایی مانند آب باران بسیار مناسب هستند. یک‌لایه ضد آب در زیر این جان پناه کار گذاشته می‌شود تا بیشترین محافظت را داشته باشد. بعضی از جان پناههای شیب‌دار در سقف‌های مسطح نیز مورداستفاده قرار می‌گیرند. چون که شیب کمی داشته و برای دفع آب‌های سطحی مناسب هستند.
-
جان پناه پلکانی
یک جان پناه محافظ شیب‌دار را می‌توان به شکل پلکانی نیز ساخت. این نوع طراحی نمای بیرونی ساختمانی را دگرگون کرده و برای ساختمان‌هایی با ارتفاع نامنظم، گزینه مناسبی است. برای این جان پناه، می‌توان از مصالح ساختمانی مختلفی مانند چوب، سنگ و آجر استفاده نمود.
-
جان پناه مدرن
جان پناههای مدرن از مواد اولیه‌ای مانند شیشه، نرده فولادی و کامپوزیت ساخته می‌شوند. طراحی این جان پناه مخصوص ساختمان‌های مدرن است و می‌تواند نمای ساده را زیبا و مدرن جلوه دهد.
مزایای اجرای ساختمان در جان پناه چیست؟
جان پناه یک ساختمان به علت کاربردها و مزایایی فراوانی که دارد، جزو الزامات ساخت‌وساز به شمار می‌آید. موارد زیر به عمده‌ترین کاربردهای جان پناه اشاره می‌نمایند:
- جلوگیری از نفوذ رطوبت به سقف ساختمان
- محافظت از سقف در مقابل ریزش
- زیبایی بخشیدن به نمای ساختمان
- پیشگیری از سقوط افراد و تجهیزات
- پنهان کردن هر نوع وسیله در پشت بام
- محافظت از ورود گردوغبار به پشت‌بام
- دوام بالا در مقابل ضربات و فشارهای احتمالی و وزش باد
باید توجه داشت که این المان غیرسازه‌ای است، اما وجود آن برای ساختمان کاملاً ضروری است. به همین دلیل می‌بایست مطابق با قوانین طراحی جان‌پناه‌ها، آن‌ها را در ساختمان‌ها ایجاد نمود.
ضوابط جان پناه در مقررات ملی ساختمان کدام است؟
همان گونه که عنوان شد، جان پناه یک قسمت غیرسازه‌ای در هر ساختمان است؛ اما جهت افزایش ایمنی در مقابل زلزله باید اجرا شود. برای اجرای جان پناه در ساختمان‌ها، باید به قوانین و مقررات متعددی توجه شود که به دودسته تقسیم می‌شوند. اولین دسته از قوانین به اجرای خود جان پناه مربوط می‌شود و دسته دوم نیز مربوط به مقررات اجرای وال پست آن‌ها است. با توجه به قوانین اجرای جان پناه و مقررات ملی ساختمان، جان پناه هر بخش از ساختمان باید حداقل ارتفاع آن 1.2 متر باشد.
بسته به نوع و مکان اجرای جان پناه، ارتفاع آن ممکن است بیشتر نیز انتخاب شود. همچنین، برای این‌که آن‌ها در برابر انواع لرزش مقاوم گردند، باید ارتفاع ستون‌های پیرامون آن تا ارتفاع 1.35 متر بالا روند. برای اجرای وال پست جان پناه بر اساس مقررات اجرایی، باید به جزئیات نقشه نیز توجه ویژه داشت. در زمانی که فواصل بین ستون‌های پیرامونی زیاد است، برای افزایش استحکام می‌توان از وادارهای میانی استفاده نمود. همچنین جهت مهار کردن جان پناه در مقابل زلزله، استفاده از میلگرد بستر نیز می‌تواند امنیت ساختمان را بالا ببرد.
مقررات اجرای وال پست
در زمان پیاده‌سازی وال پست، می‌بایست مقررات و قوانین را به‌خوبی رعایت نمود تا به‌درستی اجرا شود. سپس با اطمینان کامل، به کار ساختمان‌سازی پرداخت. مهم‌ترین مقررات برای اجرای وال پست موارد زیر هستند:
- در ابتدا باید برای نصب وال پست، سازه‌ای انتخاب شود که از استحکام کافی برخوردار باشد.
- این بنا می‌بایست ضدزنگ بوده و در مقابل فشار و ضربه تغییر حالت نداشته باشد.
- این المان باید به نقطه‌ای مشخص و ثابت جوش بخورد تا دوام و پایداری لازم را داشته باشد.
- توصیه می‌شود این اجزا به‌اندازه مشخصی از دیوار فاصله داشته باشد تا در زمان وقوع زلزله عملکرد مناسبی داشته باشد.
با رعایت قوانین و مقررات ساختمان، می‌توان وال پستی را برای هر ساختمان اجرا کرد. همچنین از ساختمان و دیوارهای آن در مقابل زلزله، طوفان و باد شدید محافظت می‌شود تا تخریب نشوند.
مهار لرزهای جان پناه ساختمان با استفاده از وادار بتنی
اگر امکان پیاده‌سازی وال پست جان پناه با استفاده از فلز وجود نداشته باشد، می‌توان از وادار بتنی جهت مهار لرزهای آن استفاده نمود. دستورالعمل‌های اجرایی این شیوه به‌طور دقیق در آیین‌نامه 714 توضیح داده شده است، به این ترتیب می‌توان اجرای کار را مطابق با این دستورالعمل انجام داد. به شکل کلی، جهت مهار لرزهای جان پناه به کمک وادارهای بتنی، باید از میلگردهای طولی و عرضی و ورق‌های فولادی استفاده کرد. هر یک از این اجزا، نقش مؤثری را در مهار لرزهای برعهده دارند. در این شرایط، میلگردهای بستر به همراه ستون سیمانی تأثیر بسزایی در مهار لرزهای جان پناه ایفا می‌نمایند.
این موارد می‌توانند مقاومت یک سازه را افزایش دهند. البته وادارهای بتنی مقررات اجرایی مخصوص خود را دارند. به همین دلیل توصیه می‌شود که کارفرماها و مهندسین ساختمان، به این قوانین توجه کنند تا بر اثر بروز حوادث مختلف مشکلی برای افراد ایجاد نشود.
مهار لرزهای جان پناه ساختمان با استفاده از وادار فلزی
برای مهار جان پناه از طریق اجرای وادار فلزی، باید در ابتدا ستون‌های پیرامون بام را تا ارتفاع 1.35 متری ادامه داد. این میزان ارتفاع برای مهار لرزهای جان پناه مناسب است. سپس می‌توان وال پست این جان پناه را طبق آیین نامه 714 توسط وادارهای فلزی طراحی و اجرا نمود. مهندسین ساختمان باید مراحل نصب این وادار را در بخش‌های غیر سازه‌ای مطابق با نقشه مشخص شده در آیین نامه 714 ساختمان اجرا کنند. اگر اجرای وادار به این شکل انجام نشود، مشکلات زیادی را در ساختمان به وجود می‌آورد.
جهت مهار لرزهای جان پناه، باید در هر 4 متر فاصله میان ستون‌ها، وادار نصب شود. دیوار جان پناه بین وادارها می‌بایست توسط میلگردهای بستر یا تسمه مسلح شوند. به این دلیل که پایداری در خارج از صفحه جان پناه نیز تأمین شود. گاهی اوقات ادامه ستون‌ها تا ارتفاع 1.35 امکان‌پذیر نیست یا این‌که پیش‌آمدگی در تراز بام وجود دارد. در این حالت با انجام وال پست جان پناه در فاصله‌های 4 متری و مسلح‌کردن دیوارها، این اجزای غیرسازه‌ای در مقابل زلزله مهار می‌شوند.
مهار لرزهای جان پناه ساختمان توسط وال مش
وال مش امروزه به‌عنوان بهترین و اقتصادی‌ترین گزینه برای وال پست جان پناه و دیوار غیرسازه‌ای شناخته می‌شود. در صورت عدم امکان اجرای وال پست‌های فلزی و بتنی، می‌توان از گزینه اجرای وال مش نیز استفاده نمود. پیاده‌سازی وال مش به‌عنوان وال پست جان پناه، می‌تواند تأثیر بسزایی بر کاهش هزینه‌های ساختمانی داشته باشد. از سوی دیگر مقاومت این بخش از ساختمان در برابر زلزله افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد. میزان تراکم و عرض مش فایبرگلاس برای وال پست جان پناه، باید بر اساس جنس، مشخصات الیاف و ضخامت دیوار به شکل دقیق مشخص شود.
روی مش الیاف، می‌توان از ملات ریز دانه با نسبت ترکیب سیمان به ماسه بادی 1 به 2 استفاده نمود. مقاومت فشاری ملات دانه ریز وال پست جان پناه با شیوه وال مش، می‌بایست در حد 30 مگاپاسکال باشد. نوارهای وال مش، باید در هر دو سمت توسط تسمه، دال سقف و بخش بیرونی تیر مهار شود. عرض تسمه مورد استفاده برای اتصال، باید حداقل 100 میلی‌متر بیش از عرض الیاف باشد. توجه نمایید که اگر دیوار بالکن میان وال پست‌ها قرار بگیرد، به جداسازی دیوار از وال پست نیازی نیست. درصورتی‌که دیوار با ستون‌ها در تماس باشد، باید کار جداسازی دیوار و ستون به شکل مرحله به مرحله انجام شود.
سخن پایانی
از گذشته تا کنون جان پناه‌ها با کاربری‌های متعدد مورداستفاده قرار گرفته‌اند. امروزه از انواع مختلف این المان علاوه بر کاربری‌های خود، به‌عنوان یک اجزا تزیینی نمای ساختمان نیز استفاده می‌کنند. این مورد می‌تواند نمای یک ساختمان را تغییر دهد و بر زیبایی آن نیز اثرگذار باشد. در حالت کلی جان پناه‌ها در ابتدا امنیت و سپس خصوصیاتی مانند جلوگیری از ورود باد، گردوغبار و آتش دارد. سپس با برخورداری از اهمیت ویژه در معماری مدرن، به‌عنوان یک المان زیبایی ساختمان نیز شناخته می‌شود. به همین دلیل اجرای اصولی و مطابق با مقررات، از خطرات احتمالی در آینده جلوگیری کرده و نمای زیبایی به آن می‌دهد. بخش 4 از ضوابط آیین‌نامه 714 قانون ملی مقررات ساختمان، ارتفاع استاندارد سقف، بالکن و پله جان پناه را تعیین می‌کند. یک جان پناه، سازه‌ای است که از زندگی ساکنان ساختمان حفاظت می‌نماید. درصورتی‌که این المان مطابق با شیوه‌های استاندارد اجرا نشود، خسارات جبران‌ناپذیری را با خود به همراه دارد.
